<<Geri
da olsalar mutlak surette grenlenmeleri gerekir.
Bunun sebebi şudur:
Grenlenen kalıbın yüzeyi matlaşır ve bu yüzeyde çok küçük çukurluklar meydana gelir. Bu
çukurluklar, hazne suyunun tutunabilmesini sağlar Kalıp grenlenmemiş olsa, hazne suyu
kalıp üzerinde kalamaz. Dolaysıyla kalıp ton tutar. Tri-metal kalıpları, grenlenmeye ihtiyacı
yoktur. En üstteki krom tabakasının yüzeyi zaten mattır, fakat hiçbir gren mevcut değildir.
Bu kalıbın grensiz oluşu, ona az hazne suyu ile baskı yapabilme özelliğini kazandırır. Böylece
en az tram noktaları çok keskin olarak basılabilir. Kalite avantajının yanında baskıya
dayanıklı oluşu da Trimetal kalıplarının kayda değer bir özelliğidir.
Grenaj Yapımı :
Grenaj atölyesinde kalıp grenajı için ön silme aleti, grenaj makinesi, kalıp kurutma dolabı,
yıkama küveti, kalıp muhafaza rafları, ön silme küveti,kontrol aleti bulunur. Önceden baskı
yapılmış bir kalıbın tutulduğu işlemler : Kalıbın üzerindeki zamk yıkanarak çıkartılır.
Baskıda kalan boya artıkları silinir. Lak sökücü ile kalıp üzerindeki lak temizlenir. Kum
dökülüp ön silme aleti ile kalıp yüzeyi silinir. Su serpilir, kalıbın ön ve arka yüzeyinin suyu,
rakle ile sıyrılır, süngerle silinir, kurutulur. Kontrol edilir, böylece kalıp yüzeyindeki resim
tamamen silinmiş olur.Ön temizlik cihazının en önemli parçaları : Metal kasa, elektrik
motoru, kablo, fiş, bir veya iki daire şeklindeki silici keçelerdir.
Grenleme Makinesi:
Grenaj makinesi, kalıp teknesi, askı tertibatı, elektrik motoru, bilye toplama ve muhafaza
kutusundan oluşur.Ön silme işlemi yapılmış olan veya daha önce hiç kullanılmamış olan çinko
kalıpların grenajı şu şekilde yapılır:Grenaj makinesinin büyüklüğüne göre 1,2 veya 4 kalıp,
çalkalama teknesine bağlanır. Grenaj bilyeleri tekneye doldurulur. Bu bilyeler çinko kalıplar
için 22 - 24 mm. çapında olur. Alüminyum kalıplar için ise 16 -18 mm. çapında bilye
kullanılır. Motor çalıştırılır, su ve kum dökülür. Grenaj müddeti sona erince bilyeler çıkarılır.
Kalıplar çözülür ve çıkarılır. Temizleme küvetinde fırçalanır, ön ve arka, rakle ile sıyrılır,
süngerle silinir, kurutulur ve genel kalite kontrolü yapılır.
Grenaj Yapımında Temiz Grene Tesir Eden Faktörler :
Grenaj makinesinin hareket hızı: Bu hız dakikada 220 tur olursa ince gren elde edilir. Ayrıca
çalkalama alanı 2,5 - 3 santim olmalıdır.
Bilyeler: Hafif metal veya çelik bilyeler olabildiği gibi porselen veya cam bilyeler da
kullanılabilir. Önemli olan bu bilyelerin tam yuvarlak ve aynı büyüklükte olmalarıdır.
Grenaj Kumu: Grenaj kumunun sertliği çinko veya alüminyum metallere uygun olmalıdır.
Kumun su ile karışım oranı iyi ayarlanmalıdır.Çinko grenlemede ilk kum grenaja başlarken
atılır. Sonra 15 er dakika ara ile üç defa daha kum dökülür ve sonra su dökülür. Grenaj 60
dakika sürer. lüminyum kalıplarda ise ilk kum yine grenaj başlangıcında dökülür.
Sonra 15 er dakika ara ile iki kere daha kum verilir ve sonra su verilir. Böylece alüminyum
kalıpların grenaj 145 dakikada biter. Bu süreler daha kısa tutulursa kaba gren elde edilir.
Daha uzatılırsa gren bozulur, kalıp düzlesin Bu itibarla grenajda süre çok önemlidir.
Temizliği için çok konsantre asit kullanılmamalıdır. % 2 lik asetik asit yeterlidir. Grenajdan
sonra kalıbın hemen silinip kurutulması büyük önem taşır. Aksi halde kalıp
oksitlenebilir.Grenaj çalışmaları ülkemiz için güncelliğini sürdürmektedir, çünkü bir çinko
kalıp takriben 20 - 30 defa kullanılabilmektedir.
Alüminyum kalıplar ise 5-6 defa silinip yeniden grenlenebilmektedir. Şu halde grenaj bizim
için halâ yeni kalıptan ekonomiktir. Avrupa'da çinko kalıplar, kalite yetersizliğinden dolayı
hemen hemen kalkmıştır. Alüminyum kalıplar ise bir kez kullanıldıktan sonra fabrikaya iade
edilmekte veya hurdacıya satılmaktadır. Dolayısı ile kalıp atölyeleri veya matbaalar artık
grenaj işi ile uğraşmamaktadırlar.Ülkemizde, Avrupa'da olduğu gibi alüminyum kalıbı bir
defa kullanıp atan, daha doğrusu hurdacıya gönderen sektör veb ofsetle baskı yapan gazete
matbaalarıdır. Onlar 0,20 mm. gibi ince alüminyum folye kullandıkları ve bu folyeler
baskıdan sonra makineden çıkarılırken kırıldığı için tekrar kullanılmaz duruma gelirler.
Avrupa'da çok yayılmış olan eloksal kalıplar yepyeni bir grenaj sistemi ile oluşmaktadırlar.
Kalıpların yüzeyleri bir kaç mikron kalınlığında oksit tabakası ile ve elektroliz yolu ile
kaplanırlar. Grenler gözle görülmeyecek kadar incedir. Çok iyi sonuç verir. Tirajı yüksektir.
Kalıp baskıda oksitlenmez ve dolayısı ile ton tutmaz. Zamklamaya gerek yoktur. Ülkemizde
genelde kullanılmayan bu kalıplar şu isimlerle satılmaktadır:
Eggen Firması: Elan kalıpları, Schoembs firması; Seal ve Hogter firması; Lithal Algraphy
Limited Şirketi; Silver - Slal ve Süper, duraplate kalıpları. Bu kalıplara genel olarak
ELOKSAL KALIPLAR diyoruz.
Ofset Kalıplarının Kopyası:
Ofset kalıp kopyası esas olarak iki şekilde olur.
Bunlar negatif ve pozitif kalıp kopya sistemleridir.
Negatif kopya sisteminde orijinal olarak negatif montaj kullanılır.
Pozitif kopya da pozitif montaja gerek duyulur.Negatif kopyada kalıbın poz gören kısımları sertleşir. Poz görmeyen yerler ise banyo esnasında çözülür. Genellikle küçük ofset makineleri
için hazırlanır. Büyük ofset ve zor işler için elverişli değildir,çünkü negatif montaj yapımı zordur. Kontrolü çok büyük dikkat ister. Ayrıca önemli bir faktör olarak belirtmek gerekir ki
negatif kalıpların baskı tirajı pek yüksek değildir. Emaye, albümin ve amonyum bikromat
karışımı olduğu için çok dayanmaz. Emaye turnete döküldükten sonra hemen poz vermek
gerekir, aksi halde albümin (yumurta akı) emaye hassasiyetini kaybeder, bozulur. Tirajı hiç
olmazsa 10 -15000 e çıkarabilmek için gerek emaye hazırlanırken ve gerekse kalıp çekimi ve
baskı sırasında büyük titizlik gerekir. Bu alanda ancak emayeli negatif kalıplar kullanım alanı
bulabilmektedir.
Neğatif Sistemin Uuygulanması:
Plakaya turnette emaye dökülür. Kuruyunca negatif film ile pozlandırılır. Pozlanan kısımlar
sertleşir. Bu kısımlar ilerde boya alıp baskı yapan kısımlardır.
Sonra kalıp yüzeyine yağlı, siyah boya sürülür, daha sonra su ve tamponla banyo yapılır.
Bu sırada poz görmeyen yerlerdeki emaye çözülüp, kalkar. Kalıp üzerinde kalan emaye asıl
baskıyı yapan element olarak mekanik etkilere dayanma gücü azdır. Baskı tirajı yükseldikçe tram noktaları genişler. Montaj zorluklan ve nokta değişkenlikleri de sistemin diğer zayıf
taraflarını oluşturur. Ancak emayeli negatif hazır kalıplar küçük ofsetler için yeniden aktüel
olmakla birlikte, ülkemizde hemen hiç kullanılmamaktadır.
Sürme Kopya Sistemi (WİPE ON): Bu sistem özellikle web ofsette basılan gazetelerin hemen
hepsi tarafından uygulanmaktadır.Sentetik karakterde olan hassas emaye iki bölümlü olup,
karıştırılarak hazırlanır ve grenlenmiş kalıp üzerine süngerle sürülür. Kurutulduktan sonra
negatif filmle vakumlu şasede pozlandırılarak el ile veya makinede banyo edilir. Siyah renkli
olan banyo aynı zamanda kalıbı renklendirmiş olur.
Daha sonra kalıp zamklanarak baskıya hazır hale gelir. Kullanılan emaye organik olmayıp
sentetik olduğu için bu kalıp hazırlama sistemi 60 -100 bin tiraja ulaşılmayı sağlar. Baskıda iyi
kâğıt kullanılır ve uygun şartlar da sağlanırsa tiraj daha da arttırılabilir. Klasik kalıp kopya
sistemlerinde emaye dökme işlemi çok büyük dikkat isterken, sürme kopyada markalar
arasında farklılık olmakla birlikte süngerle emaye sürülürken özel itinaya pek gerek
duyulmaz.
Pozitif Kopya:Yakın zamana kadar Arap zamkı ve bikromat karışımı bir emaye kullanılırdı.
Artık bu tertip emayeler, yerlerini polovinilalkol esasına dayalı sentetik emayelere terk
etmektedir. Her iki sistemin uygulanışı birbirine çok benzer. Uygulama Önce kalıp asetik asit veya fosforik asit çözeltisi ile temizlenir. Emaye turnette
dökülür. Döküm el ile yapılabileceği gibi döküm aparatı ile de yapılabilir ve daha muntazam olur ve kalıpta eşit emaye kalınlığı sağlanır. Kuruyan kalıp pozitif filmle vakumlu şasede pozlandınlır. Işık gören kısımların sertleştiği kalıp su veya asitli eriyikle banyo edilir. Biz buna "açma banyosu" da diyoruz. Bu sırada kalıptaki poz görmeyen kısımlar çözülüp kalkar.
Kalkan kısımlar asit çözeltisi ile derin yedirilir. Böylece 1-2 mikronluk derinliğe inen yerlere daha sonra sürülen lak yerleşir. Asıl, boyayı alıp baskı yapan kısımlar bunlardır. Yalnız lak sürmeden önce gerekli kısımlar tashih edilir.
Laktan sora kurutulan kalıp boya ile karartılır. Poz ile başlangıçta sertleşmiş olan emaye,asitli eriyikle kalıptan sökülür. En son olarak zamk sürülen kalıp, baskı için hazır hale gelmiş
olur.Görüldüğü gibi pozitif kopyada emaye, negatif kopyada olduğu gibi baskı yapmak için kullanılmaz, bilakis laktan sonra çözülüp atılır. Bu önemli fark, pozitif kopyaya; Yüksek tiraj,
mekanik etkilere ve sürtünmeye, karşı dayanıklılık sağlar. Lak, kalıbın derinliğinde daha sağlam oturma imkanı bulur. Ton değerleri daha iyi elde edilir. Tram noktalarında keskinlik
sağlanır. Kullanılan film montajı pozitif olduğu için, daha seri çalışılır.
Pozitif Kopyada Kullanılan Emaye Çeşitleri
1) Asit banyolu emayeler
Avantajları: Tam siyah olmayan tram noktalan banyo edilebilir, yani banyo vasıtası ile işi
kurtarmak mümkündür.
Dezavantaj: olarak bu emayelerin ısı ve rutubetten çok etkilenmeleri gösterilebilir. Bu
durumda kalıp uçar, yani resim ya kalkar veya açmakta zorluk çekilir. Ayrıca burada
banyonun da ek masraf doğurduğuna değinmek gerekir. Bu kalıplara verilen poz süresi daha
uzundur. Poz ve açma süresi resim kalitesine tesir eder
2) Su ile açılan emayeler Asit banyolu emayeler Arap zamkı gibi tabii maddelerle hazırlanır.
Su ile açılan emayeler (Sentetik emayeler)
Avantajları: Klima değişikliklerinden etkilenmezler. Elde edilen resim biraz daha kontrast olur. Kısa poz ile sonuç alınır. Banyo su ile yapıldığı için masraf gerekmez.Ülkemizdeki kalıp
eczası imâl eden firmalar asitle açılan tabii emayeler üretmektedirler.
Emayesi Dökülmüş Hazır Kalıplar
Kalle (HOECHST AG) ve 3 M. Company gibi fabrikalar tarafından fabrikasyon olarak
hazırlanıp pazarlanan bu kalıplardan ülkemizde en çok tanınanı ozasol (Kalle) kalıplandır.
Tabanı alüminyumdur. Negatif ve pozitif çalışanları vardır. Hazırlanması çok basittir.Negatif
hazır kalıp (Ozasol N2 veya 3 M-ERL) 3-5 dakikada poz verilir. Poz gören kısım sertleşir.
Diğer kısımlar banyoda çözülür. Yıkanır, fiksaj edilir. Karartma sürülür, tashih yapılır.
Zamklanır, baskıya hazırlanır.Pozitif hazır kalıp (Ozasol P4 3 M-8P veya Eggen SE) 8-10
dakikada pozlandınlır. Pozlanan kısımlar banyoda çözülür. Diğer işlemler negatif kalıpta
olduğu gibidir. Negatif kalıpların baskı tirajı takriben 10.000 kadardır. Pozitif kalıplar ise
takriben 40 - 60 bin tiraja ulaşır.
Hazır emayeli kalıpların avantajları
- Kalıp kopya çalışmalarının basit ve çabuk oluşu.
- Isı ve rutubetten etkilenmeyişleri.
- Depolanabilmeye uygun olmaları.
- Emaye tabakalarının ve hassasiyetlerinin standart oluşu.
Ofset Kalıplarının Makine ile KopyasıKopya makinesi üzerine ofset kalıbının yerleştirildiği
geniş bir taşıyıcı tabandan ve ışık kaynağının yer aldığı başlıktan oluşur. Her iki bölümün
arasında film çerçevesi bulunur. Kare biçimindeki başlığın yanlarında milimetrenin 1/100
hassasiyetinde hareket ettirilebilen ölçü skalaları mevcuttur. Makine ile kopya yapımında
amaç, tek film ile kalıp üzerine birçok kopyanın aynı ton değerinin muhafaza edilerek
yapılabilmesidir. Her kopyadan sonra film çerçevesi, filmin boyu kadar ileri geri veya yana
doğru kaydırılıp tekrar pozlandırma yapılır. Poz verilirken film kenarları kapalı olduğu için
yalnız film üzerine ışık düşer. Kaydırma işlemi mekanik veya elektronik olarak yerine
getirilebilir. Bu konu, hassas ayar temini için çok önemlidir.
Elektronik sistemle çalışan makinelerin program ünitelerine, gerekli tüm bilgiler,
programlayıcı operatör tarafından önceden hesaplanarak verilir. Buna "Hareket planının
hazırlanması" denir. Bundan sonra çoğaltma işlemine geçilir.Kullanılan ışık kaynağı ksenon,
cıva buharlı veya metal halojen lambalardır. Film çerçevesinin kalıpla teması mekanik basınç
ile veya vakum ile sağlanır.
Kullanılan kalıplar genellikle emayeli hazır kalıplardır.Bunlar daha hassas emayeli oldukları
için az pozla sonuca daha çabuk ulaşılmış olunur.Kopya makinelerinin kullanım alanları ve
avantajları : Kopya makinelerine, repete makineleri veya çoğaltma makineleri de denir.
Teksirleri gereken pul, zarf, etiket ve genellikle ambalaj sanayi için kullanılan basım
malzemelerinin kalıba kopyası bu makinelerde yapılır. Kopya işlemi film üzerinde yapılabilir.
Bu takdirde ışık kaynağının gücü daha düşük olur.
Avantajları: Film, astrolon, kimyevi maddeler ve montaj zamanından tasarruf sağlanmış olur.
Ayrıca ayar hassasiyeti sağlanmış olur.
Kopya Hatalarından Birkaç Örnek
1) Çok ince noktaların kaybolması:Emaye çok kalın dökülmüştür. Çok uzun poz verilmiştir.
2) Kalıbın banyoda açılmaması:Kalıp ışık almıştır. Poz fazla gelmiştir. Emaye çok sıcakta
kurutulmuştur. Banyo çok soğuktur.
3) Kalıbın yer yer veya hafif tonlu olması:Emaye çok ince dökülmüştür. Kalıp oksitlenmiştir.
Çalışma esnasında kalıp yeterince kurutulmamıştır.
•Kopya Atölyesi Donanımı
Turnet:Bir kopya atölyesinde, emaye dökmek için turnet bulunur. Turnetin dikey, yatay ve
yarı dikey olanları mevcuttur. Bunlar bir taşıyıcı taban üzerinde durur. Ana gövde paslanmaz
nitelikte olmalıdır. Ana gövde içinde haç şeklinde "kalıp tutucu" vardır. Genellikle çift
kapaklı ana gövdenin kapak içlerinde ısıtıcı resiztanslar yer alır. Ön veya yan tarafta
kumanda tablosu bulunur. Burada devir sayacı, devir ayarlayıcı, termometre, fren tertibatı ve
kalıp yıkamak için telefon duş tertibatı yer alır.
Son yıllarda, turnetler değerlerini biraz yitirmişlerdir. Çünkü hazır emayeli kalıplar ve sürme
kopya sistemi çok rağbet görmektedir.
Kontak Kopya Şasesi:Dikey ve yatay çalışanları vardır. Hepsinin amacı, montaj astralonunun
emayeli kalıp ile vakum altında pozlanmasını sağlamaktır. Vakum basıncının ayarlı olması,
poz saatinin fotosel ile çalışması ışık kaynağının ksenon veya ark cinsinden yüksek Kelvinli
olması ve kullanılan vakum camının yeterince kalın ve kristal cam olması yararlıdır.
Kullanılan ışık kaynağı 3-5 kilovat gücünde olmalıdır ki, kalıp poz süresi çok uzamasın.
Açma Masası: Kalıbın banyo edilmesi için gereklidir. Masanın yan duvarları su sıçramasını
önlemek için yüksek tutulur. Taban üzerinde plaka yerleştirilen kısımda bir ızgara bulunur.
Yıkama işlemi telefon duş tertibatı ile yapılır. Akıtılan su ve banyo artıklarının kolay tahliye
bilmesi için tahliye borusunun yeterli genişlikte olmasında yarar vardır.
Bi-metal ve Tri-metal kalıplar için kullanılan açma masasında ayrıca zehirli gazların tahliyesi
için tertibat mutlak gereklidir.
Diğerleri:
Kalıp atölyesinde, saydığımız cihazlardan başka, kalıp abdek, laklama masaları, kurutma
dolabı veya vantilatörü, muhafaza dolapları, montaj dolapları, ecza muhafaza dolapları
bulunur. Ayrıca lastik rakleler, pamuk, ispirto gibi temizlik malzemeleri, fırça, huni, tampon,
mezür, filtre ve benzeri malzemeler kalıp atölyesinin tamamlayıcı malzemelerini teşkil
eder.Kalıp atölyesini aydınlatan ışıkların sarı flüoresan olması gerekir. Temizliğe özellikle
önem verilmelidir. Kalıp atölyesinde kaybedilen zaman baskı atölyesinden daima daha ucuza
mal olur. Bu itibarla kalıp hazırlanırken titiz davranılmalıdır ki, baskıda herhangi bir pürüzle
karşılaşılmasın.
Grenaj
Çinko ve alüminyum kalıplar kopyadan önce grenlenir. Kalıplar daha önce hiç kullanılmamışda olsalar mutlak surette grenlenmeleri gerekir.
Bunun sebebi şudur:
Grenlenen kalıbın yüzeyi matlaşır ve bu yüzeyde çok küçük çukurluklar meydana gelir. Bu
çukurluklar, hazne suyunun tutunabilmesini sağlar Kalıp grenlenmemiş olsa, hazne suyu
kalıp üzerinde kalamaz. Dolaysıyla kalıp ton tutar. Tri-metal kalıpları, grenlenmeye ihtiyacı
yoktur. En üstteki krom tabakasının yüzeyi zaten mattır, fakat hiçbir gren mevcut değildir.
Bu kalıbın grensiz oluşu, ona az hazne suyu ile baskı yapabilme özelliğini kazandırır. Böylece
en az tram noktaları çok keskin olarak basılabilir. Kalite avantajının yanında baskıya
dayanıklı oluşu da Trimetal kalıplarının kayda değer bir özelliğidir.
Grenaj Yapımı :
Grenaj atölyesinde kalıp grenajı için ön silme aleti, grenaj makinesi, kalıp kurutma dolabı,
yıkama küveti, kalıp muhafaza rafları, ön silme küveti,kontrol aleti bulunur. Önceden baskı
yapılmış bir kalıbın tutulduğu işlemler : Kalıbın üzerindeki zamk yıkanarak çıkartılır.
Baskıda kalan boya artıkları silinir. Lak sökücü ile kalıp üzerindeki lak temizlenir. Kum
dökülüp ön silme aleti ile kalıp yüzeyi silinir. Su serpilir, kalıbın ön ve arka yüzeyinin suyu,
rakle ile sıyrılır, süngerle silinir, kurutulur. Kontrol edilir, böylece kalıp yüzeyindeki resim
tamamen silinmiş olur.Ön temizlik cihazının en önemli parçaları : Metal kasa, elektrik
motoru, kablo, fiş, bir veya iki daire şeklindeki silici keçelerdir.
Grenleme Makinesi:
Grenaj makinesi, kalıp teknesi, askı tertibatı, elektrik motoru, bilye toplama ve muhafaza
kutusundan oluşur.Ön silme işlemi yapılmış olan veya daha önce hiç kullanılmamış olan çinko
kalıpların grenajı şu şekilde yapılır:Grenaj makinesinin büyüklüğüne göre 1,2 veya 4 kalıp,
çalkalama teknesine bağlanır. Grenaj bilyeleri tekneye doldurulur. Bu bilyeler çinko kalıplar
için 22 - 24 mm. çapında olur. Alüminyum kalıplar için ise 16 -18 mm. çapında bilye
kullanılır. Motor çalıştırılır, su ve kum dökülür. Grenaj müddeti sona erince bilyeler çıkarılır.
Kalıplar çözülür ve çıkarılır. Temizleme küvetinde fırçalanır, ön ve arka, rakle ile sıyrılır,
süngerle silinir, kurutulur ve genel kalite kontrolü yapılır.
Grenaj Yapımında Temiz Grene Tesir Eden Faktörler :
Grenaj makinesinin hareket hızı: Bu hız dakikada 220 tur olursa ince gren elde edilir. Ayrıca
çalkalama alanı 2,5 - 3 santim olmalıdır.
Bilyeler: Hafif metal veya çelik bilyeler olabildiği gibi porselen veya cam bilyeler da
kullanılabilir. Önemli olan bu bilyelerin tam yuvarlak ve aynı büyüklükte olmalarıdır.
Grenaj Kumu: Grenaj kumunun sertliği çinko veya alüminyum metallere uygun olmalıdır.
Kumun su ile karışım oranı iyi ayarlanmalıdır.Çinko grenlemede ilk kum grenaja başlarken
atılır. Sonra 15 er dakika ara ile üç defa daha kum dökülür ve sonra su dökülür. Grenaj 60
dakika sürer. lüminyum kalıplarda ise ilk kum yine grenaj başlangıcında dökülür.
Sonra 15 er dakika ara ile iki kere daha kum verilir ve sonra su verilir. Böylece alüminyum
kalıpların grenaj 145 dakikada biter. Bu süreler daha kısa tutulursa kaba gren elde edilir.
Daha uzatılırsa gren bozulur, kalıp düzlesin Bu itibarla grenajda süre çok önemlidir.
Temizliği için çok konsantre asit kullanılmamalıdır. % 2 lik asetik asit yeterlidir. Grenajdan
sonra kalıbın hemen silinip kurutulması büyük önem taşır. Aksi halde kalıp
oksitlenebilir.Grenaj çalışmaları ülkemiz için güncelliğini sürdürmektedir, çünkü bir çinko
kalıp takriben 20 - 30 defa kullanılabilmektedir.
Alüminyum kalıplar ise 5-6 defa silinip yeniden grenlenebilmektedir. Şu halde grenaj bizim
için halâ yeni kalıptan ekonomiktir. Avrupa'da çinko kalıplar, kalite yetersizliğinden dolayı
hemen hemen kalkmıştır. Alüminyum kalıplar ise bir kez kullanıldıktan sonra fabrikaya iade
edilmekte veya hurdacıya satılmaktadır. Dolayısı ile kalıp atölyeleri veya matbaalar artık
grenaj işi ile uğraşmamaktadırlar.Ülkemizde, Avrupa'da olduğu gibi alüminyum kalıbı bir
defa kullanıp atan, daha doğrusu hurdacıya gönderen sektör veb ofsetle baskı yapan gazete
matbaalarıdır. Onlar 0,20 mm. gibi ince alüminyum folye kullandıkları ve bu folyeler
baskıdan sonra makineden çıkarılırken kırıldığı için tekrar kullanılmaz duruma gelirler.
Avrupa'da çok yayılmış olan eloksal kalıplar yepyeni bir grenaj sistemi ile oluşmaktadırlar.
Kalıpların yüzeyleri bir kaç mikron kalınlığında oksit tabakası ile ve elektroliz yolu ile
kaplanırlar. Grenler gözle görülmeyecek kadar incedir. Çok iyi sonuç verir. Tirajı yüksektir.
Kalıp baskıda oksitlenmez ve dolayısı ile ton tutmaz. Zamklamaya gerek yoktur. Ülkemizde
genelde kullanılmayan bu kalıplar şu isimlerle satılmaktadır:
Eggen Firması: Elan kalıpları, Schoembs firması; Seal ve Hogter firması; Lithal Algraphy
Limited Şirketi; Silver - Slal ve Süper, duraplate kalıpları. Bu kalıplara genel olarak
ELOKSAL KALIPLAR diyoruz.
Ofset Kalıplarının Kopyası:
Ofset kalıp kopyası esas olarak iki şekilde olur.
Bunlar negatif ve pozitif kalıp kopya sistemleridir.
Negatif kopya sisteminde orijinal olarak negatif montaj kullanılır.
Pozitif kopya da pozitif montaja gerek duyulur.Negatif kopyada kalıbın poz gören kısımları sertleşir. Poz görmeyen yerler ise banyo esnasında çözülür. Genellikle küçük ofset makineleri
için hazırlanır. Büyük ofset ve zor işler için elverişli değildir,çünkü negatif montaj yapımı zordur. Kontrolü çok büyük dikkat ister. Ayrıca önemli bir faktör olarak belirtmek gerekir ki
negatif kalıpların baskı tirajı pek yüksek değildir. Emaye, albümin ve amonyum bikromat
karışımı olduğu için çok dayanmaz. Emaye turnete döküldükten sonra hemen poz vermek
gerekir, aksi halde albümin (yumurta akı) emaye hassasiyetini kaybeder, bozulur. Tirajı hiç
olmazsa 10 -15000 e çıkarabilmek için gerek emaye hazırlanırken ve gerekse kalıp çekimi ve
baskı sırasında büyük titizlik gerekir. Bu alanda ancak emayeli negatif kalıplar kullanım alanı
bulabilmektedir.
Neğatif Sistemin Uuygulanması:
Plakaya turnette emaye dökülür. Kuruyunca negatif film ile pozlandırılır. Pozlanan kısımlar
sertleşir. Bu kısımlar ilerde boya alıp baskı yapan kısımlardır.
Sonra kalıp yüzeyine yağlı, siyah boya sürülür, daha sonra su ve tamponla banyo yapılır.
Bu sırada poz görmeyen yerlerdeki emaye çözülüp, kalkar. Kalıp üzerinde kalan emaye asıl
baskıyı yapan element olarak mekanik etkilere dayanma gücü azdır. Baskı tirajı yükseldikçe tram noktaları genişler. Montaj zorluklan ve nokta değişkenlikleri de sistemin diğer zayıf
taraflarını oluşturur. Ancak emayeli negatif hazır kalıplar küçük ofsetler için yeniden aktüel
olmakla birlikte, ülkemizde hemen hiç kullanılmamaktadır.
Sürme Kopya Sistemi (WİPE ON): Bu sistem özellikle web ofsette basılan gazetelerin hemen
hepsi tarafından uygulanmaktadır.Sentetik karakterde olan hassas emaye iki bölümlü olup,
karıştırılarak hazırlanır ve grenlenmiş kalıp üzerine süngerle sürülür. Kurutulduktan sonra
negatif filmle vakumlu şasede pozlandırılarak el ile veya makinede banyo edilir. Siyah renkli
olan banyo aynı zamanda kalıbı renklendirmiş olur.
Daha sonra kalıp zamklanarak baskıya hazır hale gelir. Kullanılan emaye organik olmayıp
sentetik olduğu için bu kalıp hazırlama sistemi 60 -100 bin tiraja ulaşılmayı sağlar. Baskıda iyi
kâğıt kullanılır ve uygun şartlar da sağlanırsa tiraj daha da arttırılabilir. Klasik kalıp kopya
sistemlerinde emaye dökme işlemi çok büyük dikkat isterken, sürme kopyada markalar
arasında farklılık olmakla birlikte süngerle emaye sürülürken özel itinaya pek gerek
duyulmaz.
Pozitif Kopya:Yakın zamana kadar Arap zamkı ve bikromat karışımı bir emaye kullanılırdı.
Artık bu tertip emayeler, yerlerini polovinilalkol esasına dayalı sentetik emayelere terk
etmektedir. Her iki sistemin uygulanışı birbirine çok benzer. Uygulama Önce kalıp asetik asit veya fosforik asit çözeltisi ile temizlenir. Emaye turnette
dökülür. Döküm el ile yapılabileceği gibi döküm aparatı ile de yapılabilir ve daha muntazam olur ve kalıpta eşit emaye kalınlığı sağlanır. Kuruyan kalıp pozitif filmle vakumlu şasede pozlandınlır. Işık gören kısımların sertleştiği kalıp su veya asitli eriyikle banyo edilir. Biz buna "açma banyosu" da diyoruz. Bu sırada kalıptaki poz görmeyen kısımlar çözülüp kalkar.
Kalkan kısımlar asit çözeltisi ile derin yedirilir. Böylece 1-2 mikronluk derinliğe inen yerlere daha sonra sürülen lak yerleşir. Asıl, boyayı alıp baskı yapan kısımlar bunlardır. Yalnız lak sürmeden önce gerekli kısımlar tashih edilir.
Laktan sora kurutulan kalıp boya ile karartılır. Poz ile başlangıçta sertleşmiş olan emaye,asitli eriyikle kalıptan sökülür. En son olarak zamk sürülen kalıp, baskı için hazır hale gelmiş
olur.Görüldüğü gibi pozitif kopyada emaye, negatif kopyada olduğu gibi baskı yapmak için kullanılmaz, bilakis laktan sonra çözülüp atılır. Bu önemli fark, pozitif kopyaya; Yüksek tiraj,
mekanik etkilere ve sürtünmeye, karşı dayanıklılık sağlar. Lak, kalıbın derinliğinde daha sağlam oturma imkanı bulur. Ton değerleri daha iyi elde edilir. Tram noktalarında keskinlik
sağlanır. Kullanılan film montajı pozitif olduğu için, daha seri çalışılır.
Pozitif Kopyada Kullanılan Emaye Çeşitleri
1) Asit banyolu emayeler
Avantajları: Tam siyah olmayan tram noktalan banyo edilebilir, yani banyo vasıtası ile işi
kurtarmak mümkündür.
Dezavantaj: olarak bu emayelerin ısı ve rutubetten çok etkilenmeleri gösterilebilir. Bu
durumda kalıp uçar, yani resim ya kalkar veya açmakta zorluk çekilir. Ayrıca burada
banyonun da ek masraf doğurduğuna değinmek gerekir. Bu kalıplara verilen poz süresi daha
uzundur. Poz ve açma süresi resim kalitesine tesir eder
2) Su ile açılan emayeler Asit banyolu emayeler Arap zamkı gibi tabii maddelerle hazırlanır.
Su ile açılan emayeler (Sentetik emayeler)
Avantajları: Klima değişikliklerinden etkilenmezler. Elde edilen resim biraz daha kontrast olur. Kısa poz ile sonuç alınır. Banyo su ile yapıldığı için masraf gerekmez.Ülkemizdeki kalıp
eczası imâl eden firmalar asitle açılan tabii emayeler üretmektedirler.
Emayesi Dökülmüş Hazır Kalıplar
Kalle (HOECHST AG) ve 3 M. Company gibi fabrikalar tarafından fabrikasyon olarak
hazırlanıp pazarlanan bu kalıplardan ülkemizde en çok tanınanı ozasol (Kalle) kalıplandır.
Tabanı alüminyumdur. Negatif ve pozitif çalışanları vardır. Hazırlanması çok basittir.Negatif
hazır kalıp (Ozasol N2 veya 3 M-ERL) 3-5 dakikada poz verilir. Poz gören kısım sertleşir.
Diğer kısımlar banyoda çözülür. Yıkanır, fiksaj edilir. Karartma sürülür, tashih yapılır.
Zamklanır, baskıya hazırlanır.Pozitif hazır kalıp (Ozasol P4 3 M-8P veya Eggen SE) 8-10
dakikada pozlandınlır. Pozlanan kısımlar banyoda çözülür. Diğer işlemler negatif kalıpta
olduğu gibidir. Negatif kalıpların baskı tirajı takriben 10.000 kadardır. Pozitif kalıplar ise
takriben 40 - 60 bin tiraja ulaşır.
Hazır emayeli kalıpların avantajları
- Kalıp kopya çalışmalarının basit ve çabuk oluşu.
- Isı ve rutubetten etkilenmeyişleri.
- Depolanabilmeye uygun olmaları.
- Emaye tabakalarının ve hassasiyetlerinin standart oluşu.
Ofset Kalıplarının Makine ile KopyasıKopya makinesi üzerine ofset kalıbının yerleştirildiği
geniş bir taşıyıcı tabandan ve ışık kaynağının yer aldığı başlıktan oluşur. Her iki bölümün
arasında film çerçevesi bulunur. Kare biçimindeki başlığın yanlarında milimetrenin 1/100
hassasiyetinde hareket ettirilebilen ölçü skalaları mevcuttur. Makine ile kopya yapımında
amaç, tek film ile kalıp üzerine birçok kopyanın aynı ton değerinin muhafaza edilerek
yapılabilmesidir. Her kopyadan sonra film çerçevesi, filmin boyu kadar ileri geri veya yana
doğru kaydırılıp tekrar pozlandırma yapılır. Poz verilirken film kenarları kapalı olduğu için
yalnız film üzerine ışık düşer. Kaydırma işlemi mekanik veya elektronik olarak yerine
getirilebilir. Bu konu, hassas ayar temini için çok önemlidir.
Elektronik sistemle çalışan makinelerin program ünitelerine, gerekli tüm bilgiler,
programlayıcı operatör tarafından önceden hesaplanarak verilir. Buna "Hareket planının
hazırlanması" denir. Bundan sonra çoğaltma işlemine geçilir.Kullanılan ışık kaynağı ksenon,
cıva buharlı veya metal halojen lambalardır. Film çerçevesinin kalıpla teması mekanik basınç
ile veya vakum ile sağlanır.
Kullanılan kalıplar genellikle emayeli hazır kalıplardır.Bunlar daha hassas emayeli oldukları
için az pozla sonuca daha çabuk ulaşılmış olunur.Kopya makinelerinin kullanım alanları ve
avantajları : Kopya makinelerine, repete makineleri veya çoğaltma makineleri de denir.
Teksirleri gereken pul, zarf, etiket ve genellikle ambalaj sanayi için kullanılan basım
malzemelerinin kalıba kopyası bu makinelerde yapılır. Kopya işlemi film üzerinde yapılabilir.
Bu takdirde ışık kaynağının gücü daha düşük olur.
Avantajları: Film, astrolon, kimyevi maddeler ve montaj zamanından tasarruf sağlanmış olur.
Ayrıca ayar hassasiyeti sağlanmış olur.
Kopya Hatalarından Birkaç Örnek
1) Çok ince noktaların kaybolması:Emaye çok kalın dökülmüştür. Çok uzun poz verilmiştir.
2) Kalıbın banyoda açılmaması:Kalıp ışık almıştır. Poz fazla gelmiştir. Emaye çok sıcakta
kurutulmuştur. Banyo çok soğuktur.
3) Kalıbın yer yer veya hafif tonlu olması:Emaye çok ince dökülmüştür. Kalıp oksitlenmiştir.
Çalışma esnasında kalıp yeterince kurutulmamıştır.
•Kopya Atölyesi Donanımı
Turnet:Bir kopya atölyesinde, emaye dökmek için turnet bulunur. Turnetin dikey, yatay ve
yarı dikey olanları mevcuttur. Bunlar bir taşıyıcı taban üzerinde durur. Ana gövde paslanmaz
nitelikte olmalıdır. Ana gövde içinde haç şeklinde "kalıp tutucu" vardır. Genellikle çift
kapaklı ana gövdenin kapak içlerinde ısıtıcı resiztanslar yer alır. Ön veya yan tarafta
kumanda tablosu bulunur. Burada devir sayacı, devir ayarlayıcı, termometre, fren tertibatı ve
kalıp yıkamak için telefon duş tertibatı yer alır.
Son yıllarda, turnetler değerlerini biraz yitirmişlerdir. Çünkü hazır emayeli kalıplar ve sürme
kopya sistemi çok rağbet görmektedir.
Kontak Kopya Şasesi:Dikey ve yatay çalışanları vardır. Hepsinin amacı, montaj astralonunun
emayeli kalıp ile vakum altında pozlanmasını sağlamaktır. Vakum basıncının ayarlı olması,
poz saatinin fotosel ile çalışması ışık kaynağının ksenon veya ark cinsinden yüksek Kelvinli
olması ve kullanılan vakum camının yeterince kalın ve kristal cam olması yararlıdır.
Kullanılan ışık kaynağı 3-5 kilovat gücünde olmalıdır ki, kalıp poz süresi çok uzamasın.
Açma Masası: Kalıbın banyo edilmesi için gereklidir. Masanın yan duvarları su sıçramasını
önlemek için yüksek tutulur. Taban üzerinde plaka yerleştirilen kısımda bir ızgara bulunur.
Yıkama işlemi telefon duş tertibatı ile yapılır. Akıtılan su ve banyo artıklarının kolay tahliye
bilmesi için tahliye borusunun yeterli genişlikte olmasında yarar vardır.
Bi-metal ve Tri-metal kalıplar için kullanılan açma masasında ayrıca zehirli gazların tahliyesi
için tertibat mutlak gereklidir.
Diğerleri:
Kalıp atölyesinde, saydığımız cihazlardan başka, kalıp abdek, laklama masaları, kurutma
dolabı veya vantilatörü, muhafaza dolapları, montaj dolapları, ecza muhafaza dolapları
bulunur. Ayrıca lastik rakleler, pamuk, ispirto gibi temizlik malzemeleri, fırça, huni, tampon,
mezür, filtre ve benzeri malzemeler kalıp atölyesinin tamamlayıcı malzemelerini teşkil
eder.Kalıp atölyesini aydınlatan ışıkların sarı flüoresan olması gerekir. Temizliğe özellikle
önem verilmelidir. Kalıp atölyesinde kaybedilen zaman baskı atölyesinden daima daha ucuza
mal olur. Bu itibarla kalıp hazırlanırken titiz davranılmalıdır ki, baskıda herhangi bir pürüzle
karşılaşılmasın.